İş Sözleşmesi Nedir? İş Sözleşmesinin Türleri, Şartları ve Feshi Nasıl Olur?
Günlük hayatımızda sıkça duymamıza rağmen çoğu zaman iş sözleşmesinin detaylarına ilişkin farkında olmayabiliriz. İş sözleşmesi, işveren ile işçi arasında kurulan, karşılıklı hak ve yükümlülükleri düzenleyen hukuki bir bağ olarak hayatımızın temel yapıtaşlarından biridir. Bu blog yazımızda, “İş Sözleşmesi Nedir?” başlığının altında bu sözleşmenin temel tanımını ve önemini ele alacak, “İş Sözleşmesinin Türleri” bölümünde ise söz konusu sözleşmenin çeşitleri üzerine detayları paylaşacağız. “İş Sözleşmesi Şartları” kısmında iş sözleşmelerinin geçerlilik şartlarına ve içeriğine derinlemesine bir bakış atacak, “İş Sözleşmesi Feshi Nasıl Olur?” bölümüyle de bir iş sözleşmesinin sonlandırılmasının yollarını ve bu sürecin hukuki boyutlarını inceleyeceğiz. Her çalışan ve işverenin bilmesi gereken bu temel bilgilerle donatılanmış olarak, iş hayatında karşılaşabileceğiniz durumlar için daha bilinçli adımlar atabilirsiniz.
İş Sözleşmesi Nedir?
İş sözleşmesi, işveren ile işçi arasındaki hukuki ilişkiyi düzenleyen, karşılıklı hak ve yükümlülükleri içeren yazılı ya da sözlü bir anlaşmadır. Bu anlaşma, işçinin belirli bir işi yapmayı, işverenin de bu iş karşılığında ücret ödemeyi kabul etmesi temeline dayanır. İş sözleşmesi, Türk İş Kanunu kapsamında birtakım özelliklere ve düzenlemelere tabidir.
İş sözleşmesinin en temel özelliği, taraflar arasındaki anlaşmanın serbesti ilkesidir. Bu, işveren ile işçinin karşılıklı anlaşarak şartları belirleyebileceği anlamına gelir. Ancak, bu şartlar iş hukukunun genel ilkelerine ve mevzuata uygun olmalıdır. İş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için bazı asgari şartların sağlanması gerekmektedir, örneğin çalışma koşulları, ücret miktarı ve ödeme şekli gibi.
Yasal mevzuata göre, iş sözleşmesinin yazılı yapılması zorunlu değildir; ancak yazılı olarak yapılması taraflar açısından çeşitli avantajlar sunar. Yazılı bir iş sözleşmesi, uyuşmazlık durumunda kanıt teşkil edebilir ve işçinin hakları konusunda daha net bir bilgilendirme sağlar. İşverenler, işe başlayan her işçi için çıkarılması zorunlu olan iş sözleşmesini, iş kanununun öngördüğü bilgilerle birlikte düzenlemekle yükümlüdür.
İş sözleşmesinde belirtilen şartların ihlal edilmesi durumunda, kanun kapsamında hem işverene hem de işçiye çeşitli yaptırımlar uygulanabilir. Bu yüzden, iş sözleşmesini imzalarken tüm detayları incelemek ve anlamak, ileride yaşanabilecek olası problemleri önlemek açısından büyük önem taşır. İşçi ve işverenin haklarını, iş ilişkisinin temelini oluşturan iş sözleşmesi, çalışma hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır.
İş Sözleşmesinin Türleri
İş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında, belirli veya belirsiz süreli, tam zamanlı veya yarı zamanlı çalışmayı kapsayan ve tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenleyen yasal bir anlaşmadır. Bu sözleşmeler, işin niteliğine ve tarafların ihtiyaçlarına göre çeşitlilik göstermektedir. İşçi ve işveren arasında kurulan bu hukuki ilişki çeşitli türlerde olabilir, bu kategoriler iş hukukunun temel taşlarını oluşturmaktadır.
Belirsiz süreli iş sözleşmeleri tarafların iş ilişkisini bir son tarih belirtmeksizin sürdürdüğü anlaşmalardır. Bir başka ifadeyle, bu tür sözleşmelerde iş ilişkisinin ne zaman sona ereceğine dair bir tarih konulmamıştır. Öte yandan, belirli süreli iş sözleşmeleri, işin tamamlanması veya belirli bir sürenin dolması gibi objektif koşullara bağlı olarak önceden belirlenmiş bir tarihte sona erme özelliği taşır. Bu sözleşmeler genellikle proje bazlı veya mevsimsel işlerde tercih edilmektedir.
Tam zamanlı iş sözleşmeleri, işçinin haftalık çalışma süresinin tamamını işverene adadığı anlaşmalarken, yarı zamanlı iş sözleşmeleri ise bu sürenin belirli bir yüzdesi kadar çalışmayı öngörür. Her iki türde de işçi ve işverenin yükümlülükleri, çalışma saatlerine göre düzenlenir. Ayrıca, geçici iş sözleşmeleri, belli bir işin yürütülmesi için belirli bir dönem süresince geçici olarak işçi çalıştırılmasını sağlayan sözleşmelerdir ve özellikle iş yoğunluğunun arttığı dönemlerde kullanılmaktadır.
Bir diğer iş sözleşmesi türü ise çalışma koşullarının belirli bir esnekliğe sahip olmasını gerektiren, örneğin işçinin evinden çalışmasını mümkün kılan uzaktan çalışma sözleşmeleridir. Bu tür sözleşmeler özellikle teknoloji odaklı işlerde ve pandemi gibi olağanüstü durumlar sırasında popülerlik kazanmıştır. İşçi ve işveren arasındaki bu tür ilişkilerde esnek çalışma saatleri ve mekân bağımsızlığı ön plana çıkmaktadır.
İş Sözleşmesi Şartları
İş sözleşmesi şartları, işveren ile çalışan arasındaki mesleki ilişkinin temelini oluşturan ve hukuki bağlamda tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Bu şartlar arasında, çalışma saatleri, ücret, görev tanımı, deneme süresi ve işin süresi gibi önemli maddeler bulunmaktadır. İyi düzenlenmiş bir iş sözleşmesi, her iki tarafın da hakkının korunması adına büyük önem taşımaktadır.
Ücret ve ödeme koşulları, iş sözleşmesi şartlarının bel kemiğidir ve mutlaka net bir şekilde tanımlanmalıdır. Çalışanın alacağı maaş miktarı, ödeme periyotları (haftalık, aylık vb.), ikramiye ve prim gibi ek ödemeler, maaşın hesaplanma yöntemi ve ödeme yöntemi bu bölümde açıkça ifade edilmelidir.
İş sözleşmesi şartlarında, görev ve sorumlulukların tanımı da belirtilmelidir. Çalışanın hangi iş fonksiyonlarını yerine getireceği, beklenen performans kriterleri ve işin gerektirdiği yetkinlik ve becerilerin belirtilmesi, iş ilişkisinin şeffaf ve adil bir yapısının oluşmasını sağlar. Böylelikle hem çalışan ne beklenildiğini açıkça anlar hem de işverenin beklentileri doğrultusunda değerlendirme yapması kolaylaşır.
Deneme süresi ve süresiz ya da süreli çalışma koşulları da iş sözleşmesinin kritik şartlarındandır. Deneme süresinin varlığı, süresi ve bu süre zarfında uygulanacak şartlar işçi için önemli bir güvencedir. Aynı zamanda süreli veya süresiz iş sözleşmelerinin her birinin kendine özgü sona erme ve yenilenme koşulları, tazminat hakları gibi unsurları içermesi gerekir ki, iş sürekliliği ve güvencesi konusunda tam bir açıklık sağlansın.
İş Sözleşmesi Feshi Nasıl Olur?
İş Sözleşmesi Feshi, işçi ve işveren arasındaki hukuki ilişkiyi sona erdiren önemli bir süreçtir. Fesih işleminin usulüne uygun yapılması, tarafların haklarının korunması açısından büyük önem taşır. Bir iş sözleşmesi, belirli veya belirsiz olmak üzere çeşitli sebeplere dayanarak feshedilebilir. Feshin türüne göre, sona erme işleminin geçerliliği ve sonuçları değişiklik göstermektedir.
İşveren tarafından İş Sözleşmesi Feshi yapılırken, İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlerin varlığı veya işçinin performansı gibi unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durumda işverenin, işçiye yazılı bir şekilde ve feshin nedenlerini açıkça belirtmesi gerekmektedir. Ancak taraflar arasında yapılan anlaşmalarla veya işçinin kendi isteğiyle gerçekleşen sözleşmenin feshi daha başka koşullar taşıyabilir.
Öte yandan, İş Sözleşmesi Feshi sırasında, işverenin işçiye önceden haber vermesi zorunluluğu bulunmaktadır. Bu süre zarfında işçi yeni bir iş bulma imkanına sahip olurken, işveren de işçinin yerine yeni bir personel arayışına girebilir. Belirli süreli iş sözleşmelerinde ise sözleşme süresinin sonuna kadar iş ilişkisinin devam etmesi esastır ancak taraflardan birinin sözleşmeyi haklı sebeplerle sonlandırma hakkı bulunmaktadır.
İş Sözleşmesi Feshi üzerine yapılması gereken bir diğer husus da, feshin getirebileceği yükümlülüklerdir. İşçiye kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi hakların ödenmesi ve bazı durumlarda işçinin mahkemede tazminat davası açma hakkının doğması söz konusudur. Her iki tarafın da haklarının korunabilmesi için fesih işleminin yasalara uygun şekilde tamamlanması büyük önem arz etmektedir.
Sık Sorulan Sorular
İş sözleşmesi, işveren ile işçi arasında, işçinin belirli bir işi yapmayı ve işverenin de bu iş karşılığında ücret ödemeyi taahhüt ettiği yazılı ya da sözlü anlaşmadır.İş sözleşmesinin temel türleri belirsiz süreli sözleşmeler, belirli süreli sözleşmeler, tam zamanlı ve yarı zamanlı sözleşmeler olarak sıralanabilir.İş sözleşmesi şartları genel olarak işin tanımı, çalışma saatleri, ücret, izin hakları, işin süresi ve deneme süresi gibi unsurları içerir.İş sözleşmesi, tarafların anlaşması, fesih bildirim sürelerine uygun olarak yapılan tek taraflı bildirimler veya haklı nedenle derhal fesih gibi yollarla sonlandırılabilir.İş sözleşmesinin sona erdirilmesi durumunda işçiye kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve kullanılmamış izin günlerine karşılık ödeme gibi haklar doğabilir.Belirli süreli iş sözleşmesi, başlangıç ve bitiş tarihi önceden belirlenen ve genellikle geçici veya projeye özel işlerde tercih edilen bir sözleşme türüdür.İş sözleşmesi yapılırken işin niteliği, ücretin miktarı, çalışma saatleri ve koşulları, tarafların hak ve yükümlülükleri gibi detayların açık ve anlaşılır bir şekilde belirtilmesi önemlidir.